Ina ua maeʻa le "Aso Gafua Black" i le maketi o le lalolagi, o loʻo fuafua le Iunaite Setete, Europa, ma Iapani e faʻalauiloa atili faiga faʻaosofia le tamaoaiga, mai faiga faʻavae tau tupe i faiga faʻavae tupe ua tuʻuina i luga o le lisi o mataupu, i se taamilosaga fou o le faʻaleleia o le tamaoaiga e tetee atu ai i lalo o tulaga lamatia. Fai mai le au suʻesuʻe, o le tulaga tau tamaoaiga ma mea tau tupe o loʻo i ai nei e sili atu le ogaoga nai lo le faʻamoemoeina ma e manaʻomia ai le tele o faʻalavelave faʻafuaseʻi. O matou, Europa ma Iapani o loʻo mafaufau i se taamilosaga fou o fuafuaga faʻaosofia le tamaoaiga
O le a tatou fa'atupuina le fa'aosofia o le tamaoaiga
Na saunoa le Peresetene o Amerika, Donald Trump i le Aso Lua, o le a ia talanoaina ma le konekeresi se "matua taua" o le tipi o lafoga o totogi ma isi auala e laveai ai faapea foi ma se faasologa o faiga taua tau tamaoaiga e lagolago ai pisinisi ma tagata taitoatasi ua afaina i le fou o le niumonia ma faamautu ai lo tatou tamaoaiga.
E tusa ai ma se lipoti i luga o le upega tafaʻilagi a le politico, na talanoaina ai e le Peresetene o Amerika Donald Trump faiga faʻaosofia tupe ma le White House ma ofisa maualuga o le Matagaluega o Tupe i le aoauli o Setema 9. I le faaopoopo atu i le sailia o le faamaoniga a le konekeresi mo le tipiina o lafoga totogi, o filifiliga o loʻo mafaufauina e aofia ai livi totogi mo nisi vaega o tagata faigaluega, se tupe mo pisinisi laiti ma fesoasoani tau tupe mo pisinisi na afaina i le faamai. O nisi o ofisa o le tamaoaiga ua ofoina atu foi e tuuina atu fesoasoani i nofoaga faigata.
O faufautua o le White House ma ofisa o le tamaoaiga na faʻaaluina le 10 aso talu ai e suʻesuʻe ai faiga faʻavae e feagai ai ma le aʻafiaga o le faʻamaʻi, o tala lea. O le maketi o oloa i Niu Ioka na paʻu i luga atu o le 7 pasene i le taeao ae leʻi oʻo i le 7 pasene tapulaa, ma faʻaoso ai le motusia o le matagaluega. O le faʻamatalaga a le Trump e faʻailogaina ai se suiga i le tulaga o le pulega i le manaʻomia o le faʻamalosia o le tamaoaiga, o le lipoti lea a Bloomberg.
O le fa'aagaga a le feterale na tu'uina atu fo'i se fa'ailoga fa'aosofia atili i le aso 9, e ala i le fa'ateleina o le fua o galuega pupu'u mo le fa'atumauina o le fa'agaioiga o maketi fa'atupeina mo taimi pupuu.
Fai mai le faletupe faʻaagaga a le feterale o Niu Ioka o le a faʻateleina ana galuega i le po ma le 14 aso e faʻafetaui ai le faʻatupulaia o manaʻoga mai faʻalapotopotoga tau tupe ma aloese ai mai le faʻamalosia atili i US Banks ma kamupani.
I se faʻamatalaga, na taʻua ai o suiga o faiga faʻavae a le Fed na faʻamoemoe e "fesoasoani i le faʻagaioia o le faʻatupeina o maketi aʻo faʻatinoina e le au fai maketi polokalame faʻaleleia pisinisi e tali atu ai i le faʻamaʻi."
O le komiti o maketi tatala a le Fed i le vaiaso talu ai na tipiina le fua faatatau o tupe a le feterale i le afa pasene, ma faʻaititia ai lona faʻamoemoe i lalo i le 1% i le 1.25%. O le isi fonotaga a le Fed o loʻo faʻatulaga mo Mati 18, ma o loʻo faʻamoemoe le aufaipisinisi o le faletupe tutotonu e toe faʻaitiitia tau, atonu e sili atu.
Ua talanoaina e le EU le tatalaina o se faamalama fesoasoani
O loʻo faʻateleina foi le popole o tagata Europa ma tagata aʻoga e uiga i le aʻafiaga o le faʻamaʻi, fai mai o le itulagi o loʻo lamatia i le paʻu ma tauto e vave tali atu i faiga faʻaosofia le tamaoaiga.
Na taʻu atu e le ulu o le Ifo inisitituti mo suʻesuʻega tau tamaoaiga (Ifo) i le faasalalau Siamani SWR i le Aso Gafua e faapea o le tamaoaiga o Siamani e mafai ona paʻu i le paʻu ona o le afaina ma valaau atu i le malo Siamani e faia nisi mea.
O le mea moni, na faʻasalalau e le malo Siamani se faʻasologa o fesoasoani tau tupe ma faiga faʻaosofia le tamaoaiga ia Aperila 9, e aofia ai le faʻamalieina o fesoasoani a tagata faigaluega ma le faʻateleina o tupe fesoasoani mo tagata faigaluega na aʻafia i le faʻamaʻi. O tulaga fou ia o le a amata faamamaluina mai ia Aperila 1 ma tumau seia oʻo i le faaiuga o lenei tausaga. Na folafola foi e le malo le tuufaatasia o sui o pisinisi tetele a Siamani ma iuni e faia ni auala e tuuina atu ai le fesoasoani tau tupe i kamupani sili ona afaina ma faamama ai a latou faʻafitauli tau tupe. E ese mai, ua filifili le malo e faʻateleina tupe teufaafaigaluega i le € 3.1bn i le tausaga mai le 2021 i le 2024, mo le aofaʻi o le € 12.4bn i luga o le fa tausaga, o se vaega o se afifi faʻaosofia atoatoa.
O isi atunuu Europa o loo taumafai foi e laveai i latou lava. Fai mai le minisita o le tamaoaiga ma le tupe a Farani, le Maire, ua afaina i le afaina, o le tuputupu aʻe o le tamaoaiga o Farani e mafai ona paʻu i lalo ifo o le 1% i le 2020, o le a faia e le malo o Farani nisi faiga e lagolago ai le atinaʻe, e aofia ai le faʻatagaina o le tolopoina o le totogiina o pisinisi inisiua lautele, faʻaitiitia o lafoga, e faʻamalosia ai le faletupe a le atunuʻu Farani mo pisinisi laiti ma feololo, fesoasoani a le atunuʻu ma isi faiga. Na faalauiloa e Slovenia le 1 piliona euros stimulus package e faamama ai le aafiaga i pisinisi.
O loʻo sauni foi le Iuni a Europa e faʻapipiʻi se pusa faʻaosofia fou. E le o toe mamao ae faia e taʻitaʻi o EU se telefoni faʻafuaseʻi e talanoaina ai se tali faʻatasi i le faʻamaʻi, na fai mai ai le au ofisa i le Aso Tofi. O loʻo iloiloina e le Komisi o Europa filifiliga uma e lagolago ai le tamaoaiga ma iloilo tulaga e mafai ai e malo ona fetuutuunai le tuʻuina atu o fesoasoani a le lautele i pisinisi na afaina i le faʻamaʻi, o le saunoaga lea a le Peresetene o Martin von der Leyen i lea lava aso.
O le a faamalosia faiga faavae tau tupe ma tupe a Iapani
A'o ulufale atu le maketi a Iapani i se maketi fa'atekinisi, ua fa'ailoa mai e le au ofisa ua latou sauni e fa'alauiloa faiga fa'aosofia fou e taofia ai le so'ona popole o maketi ma fa'aletonu atili ai le tamaoaiga.
Fai mai le palemia Iapani Shinto Abe i le Aso Tofi, o le a le faatuai le malo o Iapani e faatino uma faiga talafeagai e taulimaina ai faafitauli o le soifua maloloina lautele o le lalolagi, na lipotia mai e le aufaasālalau mai fafo.
O loʻo fuafua le malo o Iapani e faʻaalu le 430.8 piliona yen ($ 4.129 piliona) i le galu lona lua o lana tali atu i le faʻamaʻi, e lua punaoa a le malo ma le malamalama tuusaʻo o le tulaga na taʻu atu i Reuters i le Aso Tofi. Ua fuafua foi le malo e faia ni faiga tau tupe e tusa ma le 1.6 trillion yen ($15.334 piliona) e lagolago ai le faatupeina o kamupani, o le tala lea a tala.
I se tautalaga, na faamamafaina ai e le kovana o le faletupe o Iapani Hirohito Kuroda e faapea o le faletupe tutotonu o le a galue e aunoa ma le faatuai e tusa ai ma le tulafono o le amio ua faatulaga mai i le faamatalaga talu ai e ausia ai le mautu o maketi ona o le le mautonu e uiga i le tamaoaiga o Iapani ua tuputupu ae, o le talitonuga o le aufaipisinisi ua faaitiitia ma le le mautonu o le maketi.
O le tele o le tamaoaiga o loʻo faʻamoemoeina le Faletupe o Iapani e faʻateleina le faʻaosofia i lana fono faiga faʻavae tupe i lenei masina ae tuʻu le tului e le suia, e tusa ai ma se suʻesuʻega.
Taimi meli: Mati-11-2020